“SZUL. 80 lat po końcu świata” – to seria wykładów i spotkań, poświęconych pamięci o tragicznych wydarzeniach sprzed 80 lat, kiedy odbyła się likwidacja gett żydowskich w Będzinie, Sosnowcu, Warszawie oraz innych miastach.
Tegoroczna edycja jest kontynuacją programu rozpoczętego w roku 2022 pod nazwą „SZUL – dom spotkań i nauki”.
W poszukiwaniu mysich dziur
godz. 11.00-13.00, spacer, zbiórka: Sosnowiec, Szkoła Podstawowa nr 16, ul. Okrzei 56
Tomek Grząślewicz
Akcja „Mysich dziur”, czyli piątego rozdziału „Mausa” Arta Spiegelmana toczy się na Środuli – w dzielnicy Sosnowca, w której w latach 1942-1943 istniało getto żydowskie. Choć niemal cała zabudowa Starej Środuli zniknęła wiele lat temu, to na podstawie dokumentów, map, wspomnień świadków oraz… „Mausa” można zbudować trasę wycieczki po dawnej sosnowieckiej dzielnicy zamkniętej.
Tomek Grząślewicz – tłumacz języka angielskiego i regionalista, pracownik Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Dziennikarz „Gazety Uniwersyteckiej UŚ”. Współpracownik I Like Zagłębie oraz Fundacji Brama Cukermana. Redaktor naczelny publikacji „Śladami Zbigniewa Białasa. Przewodnik literacki po Sosnowcu” (2018) i „Przewodnik po żydowskim dziedzictwie Sosnowca” (2021). Tłumacz wydawnictw „A Guidebook to Jewish Heritage in Sosnowiec” (2021) oraz „Pamięć pogranicza/The Borderland Memory” (2022). Organizator spacerów historycznych i literackich w miastach Zagłębia Dąbrowskiego.
„Nie damy się wysiedlić”. Opór w getcie będzińskim
godz. 16.00, Dom Bojowników Getta, Będzin, ul. Rutki Laskier 24
Piotr Jakoweńko
Dom przy dzisiejszej ulicy Rutki Lakier 24, znajdujący się na terenie dawnego getta w Będzinie jest zupełnie wyjątkowym świadectwem historii. To właśnie tutaj 80 lat temu, młodzi członkowie organizacji młodzieżowej Dror oraz Poalei Syjon pod przywództwem Frumki Płotnickiej stworzyli swój bunkier – jeden z kilku najważniejszych miejsc oporu na terenie getta w Będzinie i Sosnowcu. To prawdopodobnie z tego miejsca wysłali list do swoich towarzyszy w Palestynie, który był ich ostatnim dramatycznym wołaniem o pomoc oraz swoistym pożegnaniem w obliczu nadchodzącej zagłady.
To tutaj podczas likwidacji getta, w pierwszych dniach sierpnia 1943 r., młodzi bojownicy, nie mając szans na zwycięstwo czy nawet przeżycie, stawili opór nazistom i zginęli z bronią w ręku. Niezwykła siła tego miejsca, prawdopodobnie jedynego takiego na terenie Polski, opiera się na doskonale zachowanej, autentycznej substancji architektonicznej budynku oraz na wielkim, uniwersalnym znaczeniu historii jaka się z tym miejscem wiąże. Jej świadectwem jest marmurowa tablica z wyrytym pamiątkowym tekstem po hebrajsku, w jidysz i po polsku, którą umieszczono na tym budynku we wrześniu 1947 roku. Jest to prawdopodobnie pierwsze trwałe upamiętnienie Holokaustu na terenie Zagłębia Dąbrowskiego i jedno z pierwszych upamiętnień na terenie Polski. Od kwietnia 2023 roku w domu, dzięki uprzejmości właścicielce – pani Annie Cieplok – udostępniona została wystawa opowiadająca o historii miejsca, która przypomina o walce młodych Żydów.
Piotr Jakoweńko– współzałożyciel Fundacji Brama Cukermana, projektant grafiki użytkowej, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, laureat nagrody Śląska Rzecz w 2012 r. Tworzy projekty graficzne licznych wystaw muzealnych o tematyce żydowskiej. Jest autorem szeregu katalogów, książek, identyfikacji wizualnych. Jest współautorem książki “Pamięć pogranicza. Opowieści o żydowskim życiu i Zagładzie na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim”.
Podziemny Muranów, Prehistoria Muranowa
godz. 18.00, Dom Bojowników Getta, Będzin, ul. Rutki Laskier 24
prof. dr hab. Jacek Leociak
Warszawski Muranów u swojej genezy wpisany jest w pejzaż arkadyjski. Na początku były tam sady owocowe, ogrody warzywne, młyny wodne i stawy rybne, i rzeczki spływające do Wisły. Z biegiem czasu rzeczki wysychały, znikała powoli zieleń. Ten obszar Warszawy od połowy XIX w., zawsze niósł w sobie mrok niedostatku, nędzy, krzywdy. Miał też swoje rejony podziemne. Ten właśnie obszar stał się ziemią obiecaną warszawskich Żydów. Z nim kojarzy się nam wszystko, co w Warszawie żydowskie. Obejmował nieskończoną różnorodność form i przejawów życia, mieścił ogromne kontrasty społeczne i obyczajowe, stanowił osobliwy fenomen miasta w mieście.
Podziemia Muranów jako wyzwanie
Jak opisać Muranów podziemny? Metaforze dendrologicznej (tkwiące pod ziemią korzenie getta) może towarzyszyć metafora anatomiczna (jeśli uznamy, że to, co mieści się pod skórą współczesnego miasta, żyje jakimś swoistym, sobie tylko właściwym życiem) lub metafora inspirowana praktykami autopsji (jeśli uznamy, że miejsce-po-getcie to zwłoki, które rozcięte skalpelem archeologa czy historyka odsłaniają swoje trupie wnętrze).
Podziemne muranowskie terytorium Zagłady jest niedostępne, niewidoczne, leżące poza obszarem codziennego doświadczenia ludzi żyjących w mieście tu i teraz, a także poza obszarem konwencjonalnych form upamiętnienia (muzea, pomniki, tablice, naziemne instalacje artystyczne).
Podziemny Muranów stanowi jedyny w swoim rodzaju podziemny depozyt Zagłady.Posłuchamy o Muranowie jako obszaru miejsca-po-getcie warszawskim, o tym co jest zakryte przed wzrokiem, co jest pod powierzchnią ulic, placów i podwórek dzisiejszego Muranowa…
Jacek Leociak – prof. dr hab., kierownik Zakładu Badań nad Literaturą Zagłady w Instytucie Badań Literackich PAN, członek-założyciel Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy IFiS PAN, redaktor rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Razem z Barbarą Engelking przygotował koncepcję galerii „Zagłada” na wystawie stałej w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Pomysłodawca i współautor scenariusza wystawy czasowej „Tu Muranów” w Muzeum POLIN (czerwiec 2020 — marzec 2021). Jest autorem wielu książek o tematyce i historii żydowskiej. Laureatem nagród.
Organizator wydarzenia:
Fundacja Brama Cukermana
Patronat:
- Senat Rzeczypospolitej Polskiej
- Uniwersytet Śląski w Katowicach
- Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
- Muzeum Getta Warszawskiego
- Dom Pamięci Żydów Górnośląskich – oddział Muzeum w Gliwicach
- Zadanie dofinansowane ze środków budżetu Województwa Śląskiego
- Koordynacja: Karolina Jakoweńko
- KONTAKT: bramacukermana@gmail.com
- Na wszystkie wydarzenie wstęp jest bezpłatny.
- Ilość miejsc jest ograniczona.
