“SZUL. 80 lat po końcu świata” – to seria wykładów i spotkań, poświęconych pamięci o tragicznych wydarzeniach sprzed 80 lat, kiedy odbyła się likwidacja gett żydowskich w Będzinie, Sosnowcu, Warszawie oraz innych miastach.

Tegoroczna edycja jest kontynuacją programu rozpoczętego w roku 2022 pod nazwą „SZUL – dom spotkań i nauki”.

Ile jest Sosnowca w Mausie?

godz. 14.00,

Tomek Grząślewicz

W trakcie pracy nad „Mausem” Art Spiegelman opierał się głównie na opowieści swojego ojca, ocalałego z Holokaustu Władka Szpigelmana. Prowadził też na własną rękę badania. Kilkakrotnie odwiedził Polskę, był między innymi w Sosnowcu, który zajmuje centralne miejsce w jego słynnej powieści graficznej. Na ile miasto przez niego narysowane przypomina rzeczywiste?

Czy przebieg selekcji na stadionie jest zgodny z innymi źródłami, a ludzie, których Władek spotkał na swojej drodze istnieli naprawdę? Gdzie mieszkała rodzina Szpigelmanów? O tym posłuchamy podczas spotkania.

Tomek Grząślewicz – tłumacz języka angielskiego i regionalista, pracownik Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Dziennikarz „Gazety Uniwersyteckiej UŚ”. Współpracownik I Like Zagłębie oraz Fundacji Brama Cukermana. Redaktor naczelny publikacji „Śladami Zbigniewa Białasa. Przewodnik literacki po Sosnowcu” (2018) i „Przewodnik po żydowskim dziedzictwie Sosnowca” (2021). Tłumacz wydawnictw „A Guidebook to Jewish Heritage in Sosnowiec” (2021) oraz „Pamięć pogranicza/The Borderland Memory” (2022). Organizator spacerów historycznych i literackich w miastach Zagłębia Dąbrowskiego.

„Każdy pyta, co z nami będzie”. Żydzi w Warszawie wobec wiadomości o wojnie i Zagładzie

godz. 16.00

dr Maria Ferenc

Ile wiedzieli‚ zamknięci w getcie warszawskim‚ Żydzi o tym‚ co dzieje się poza murami? Jakie znaczenie miały dla nich informacje o przebiegu wojny? Jak zdobywali wiadomości o eksterminacji Żydów‚ jakie pogłoski do nich docierały i jak na nie reagowali? Kiedy zrozumieli‚ że wszyscy Żydzi zostali skazani na śmierć?
W moich badaniach wychodzę od perspektywy ofiar‚ by pokazać złożone mechanizmy psychologiczne i społeczne rządzące procesem zdobywania informacji w trakcie wojny oraz wyłaniania się wiedzy o Zagładzie.

W trakcie spotkania pokażę, że informacja (i wiedza) była w czasie Zagłady zasobem o kluczowym znaczeniu, posiadanie którego umożliwiało tworzenie interpretacji bieżących wydarzeń oraz przewidywań na przyszłość. Pozwalało to także udzielić choćby prowizorycznych odpowiedzi na pytanie, które zadawała sobie większość warszawskich Żydów: co się z nimi dalej stanie?

Maria Ferenc – dr, badaczka historii Żydów w trakcie Holokaustu. Redaktorka 3 tomów dokumentów z Archiwum Ringelbluma, autorka kilkunastu publikacji dotyczących Zagłady. Stypendystka między innymi Yad Vashem, United States Holocaust Memorial Museum, Fondation Memoire de la Shoah. Pracuje w Dziale Naukowym Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie

Kwestia charakteru. Bojowniczki z getta warszawskiego

godz. 18.00

dr Patrycja Dołowy, dr Zuzanna Hertzberg, dr Karolina Szymaniak – spotkanie z współautorkami książki

Książka poświęcona jest przede wszystkim bohaterkom, które znane były do tej pory tylko z imienia, lapidarnych wzmianek w tekstach źródłowych lub pojawiały się jako towarzyszki walki swoich kolegów. Są wśród nich dziewczyny młodsze i starsze. Te, które jeszcze przed wojną zaangażowane były w działalność społeczną czy polityczną, oraz te, które zostały niejako zmuszone sytuacją w czasie wojny. Odważne, nieśmiałe, zdeterminowane i wahające się. „To kwestia charakteru”, mówi syn jednej z nich. Być może.

Skrawki życia i informacje rozsiane w archiwach, relacjach świadków lub publikacjach związanych z historią powstania w getcie warszawskim były jak pojedyncze okruchy, z których należało stworzyć pełną opowieść.

„Bojowniczek w getcie było mniej niż bojowników, a jednak przyjęły bez reszty tożsamość, zasady, dyscyplinę i cele walczących. Ich sylwetki, nakreślone piórem wybitnych polskich naukowczyń, dziennikarek i artystek, pogłębiają naszą wiedzę na temat udziału kobiet w ruchu oporu podczas Zagłady. Każdy z osobna i wszystkie razem portrety te ukazują niewyobrażalnie trudne życie kobiet w getcie – wszechobecny strach, ale i odwagę, z jaką przemycały broń i amunicję, mobilizowały innych do stawiania oporu, walczyły z bronią w ręku, dokumentowały działania podziemia i partyzantki, doglądały rannych, ratowały i ukrywały innych Żydów. W obliczu niemal pewnej śmierci znajdowały sposoby, by zachować poczucie własnej wartości, człowieczeństwa i więzi z innymi”. Shana Penn

Patrycja Dołowy – pisarka, artystka multimedialna, działaczka społeczna, popularyzatorka nauki i sztuki. Z wykształcenia doktor nauk przyrodniczych, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego oraz Akademii Fotografii Artystycznej Wyższych Szkół Fotograficznych we Wrocławiu. Od lat zajmuje się problematyką tożsamości i pamięci, zwłaszcza w kontekście mniejszości i kobiet. W swojej pracy bazuje na historii mówionej i świadectwach. Jest autorką książek. Trzykrotna stypendystka Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stypendystka Asylum Arts i Tarbut Fellowship, laureatka nagród, w tym Nagrody im. Karola Sabatha za najlepszy tekst popularnonaukowy w polskiej prasie, Warszawskiej Premiery Literackiej za książkę sierpnia 2019 i wyróżnienia na festiwalu teatralnym Kontrapunkt za scenariusz Hideout/Kryjówka.

Zuzanna Hertzberg – polska artystka interdyscyplinarna, artywistka i badaczka. Na jej praktykę artystyczną składa się malarstwo, działania performatywne, tkanina oraz asamblaże. Jest autorką instalacji i kolaży wykorzystujących zasoby archiwalne. W 2018 r. otrzymała stopień doktora na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Ukończyła studia doktoranckie na Wydziale Sztuki Mediów pod opieką artystyczną prof. Leona Tarasewicza i prof. Krzysztofa Wodiczko. Dyplom z Wyróżnieniem Rektorskim ASP w Warszawie uzyskała w Pracowni Malarstwa prof. Leona Tarasewicza i dr hab. Pawła Susida. Jest także absolwentką Wydziału Grafiki i Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi. Związana z Galerią Le Guern.
Karolina Szymaniak – literaturoznawczyni, tłumaczka, redaktorka, lektorka. Adiunkt w Katedrze Judaistyki i w Żydowskim Instytucie Historycznym. Zajmuje się historią żydowskich kobiet, modernizmem, przekładem, badaniem zapisów Zagłady.
Autorka pierwszej na świecie monografii poświęconej Deborze Vogel. Współredaktorka tomów „Warszawska awangarda jidysz”, „Dialog poetów”, „Moja dzika koza”. Redaktorka i wydawczyni pism Racheli Auerbach, Malki Lee, Hindy Bergner. Za opracowanie pism Racheli Auerbach z getta warszawskiego otrzymała Nagrodę Historyczną „Polityki” 2016. Konsultantka Muzeum POLIN i Muzeum Sztuki w Łodzi. Bywa kuratorką, jurorką, krytyczką. Kiedyś redaktorka naczelna „Cwiszn”. Nałogowo czyta komiksy. Pisze kolejną książkę o historii żydowskich kobiet. Tłumaczy modernistyczną powieść. Szykuje z zespołem specjalistek antologię jidyszowych opowiadań.

Organizator wydarzenia:

Fundacja Brama Cukermana

Patronat: